Wprowadzenie, A.A. Karwowska
Kronika wydarzeń, oprac. Ł. Szymański
Stanisław Achremczyk, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uwagi o ruchu regionalnym na Warmii i Mazurach
Pracowanie znanego historyka z Olsztyna stanowi próbę usystematyzowania wiedzy o ruchu regionalnym w Warmii i Mazurach od początku XIX wieku po czasy obecne w kontekście przemian politycznych i historycznych. Autor szczególną uwagę skupił na okresie po 1945 r. Jak słusznie zauważa na Warmii i Mazurach żyje już czwarte pokolenie od czasów powojennych osadników, dla którego region ten stał się ojczyzną.
Georg Büschges, Sabine Grabowski, Laura Klesper, Jaqueline Linkamp, Christopher Mastalerz, Hannah Elena Nicklaus, Christoph Nonn, Bartłomiej Ondera, Silke Pape, Dominik Pietruschka, René Respondek, Katrin Strassnick, Uniwersytet Heinricha Heinego i Fundacja Domu Gerhart Hauptmanna w Düsseldorfie, Wilki – wiejskie opowieści cmentarza / Wilken/Wilkenhof – Dorfgeschichten eines Friedhofs
Artykuł (równolegle w pol. i niem. wersji jęz.) jest nawiązaniem do wyników projektu badawczego „Zaginione wioski Puszczy Piskiej”, w ramach którego 16 studentów z Düsseldorfu i Olsztyna wraz z opiekunami zajmowało się oczyszczaniem i inwentaryzacją dawnego cmentarza ewangelickiego w nieistniejącej po 1945 r. wsi Wilki (pow. piski). Następnie przeprowadzili kwerendę historyczną, wyniki której powiązali z historią wioski i jej mieszkańców. Dzięki badaniom poznano indywidualne losy mieszkańców i historie rodzinne, które pozwalają na zrekonstruowanie wybranych aspektów historii wsi Wilki.
Alicja Dobrosielska, Towarzystwo Naukowe Pruthenia, O Piszu, księżnej mazowieckiej Annie Radziwiłłównie i rybach…
Artykuł poświęcony jest przyznawanym przez zakon krzyżacki i książąt przywilejom dla osady piskiej i późniejszego miasta związanych z rybołówstwem. W miarę upływu czasu w kolejnych dokumentach, obok szeregu uprawnień przybywało jeszcze więcej obowiązków. Istotne jest też to, że rybacy dawniej nie stanowili odrębnej grupy zawodowej, ponieważ w co najmniej w równym stopniu zajmowali się bartnictwem i myślistwem.
Marek Jodkowski, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Losy świątyń ewangelickich na Warmii i Mazurach po 1945 roku
Autor zajął się badaniem losów świątyń ewangelickich, których po II wojnie światowej prawnym spadkobiercą stał się Kościół ewangelicko-augsburski. Doczekały się one bogatej historiografii, ale w dalszym ciągu brakuje rzeczowego zestawienia powojennych losów tychże świątyń. Niniejszy artykuł jest próbą wypełnienia wspomnianej luki.
Aneta Agnieszka Karwowska, Muzeum Ziemi Piskiej, Sprawa pod kryptonimem „Drukarz”
Dotyczy działań operacyjnych prowadzonych przez piską SB w czerwcu 1982 r. o kryptonimie „Drukarz”.
Robert Klimek, Olsztyn, Grodziska znad jeziora Śniardwy na nowożytnych mapach
Przykład okolic jeziora Śniardwy ukazuje, że dawne mapy mogą być cennym źródłem wiedzy pozwalając na wstępne określenie położenia dawnych założeń obronnych, gródków strażniczych i grodzisk (np. z wykorzystaniem map Kaspra Hennenberga i Józefa Narońskiego). Mimo to do niedawna były bagatelizowane przez archeologów, którzy niejednokrotnie weryfikowali je negatywnie w terenie. Z czasem okazały się one cennymi i wartościowymi stanowiskami. Autor postuluje objąć ochroną konserwatorską część z nich, ponieważ wiele z nich nie zostało do tej pory wpisane do rejestru zabytków archeologicznych.
Janusz Małłek, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Parafie i duchowni luterańscy w starostwie piskim od XVI do początku XIX wieku
Cenna praca będąca zestawieniem biogramów duchownych ewangelickich w starostwie piskim według parafii, która może być uzupełnieniem znanego „Słownika duchownych na Mazurach” Grzegorza Jasińskiego. Cechą charakterystyczną pastorów Ziemi Piskiej był ich ścisły związek z miejscem urodzenia. Niekiedy tworzyli znane „rody pastorskie” (np. Pisanskich czy Gizewiuszów), będące trzonem ówczesnych elit intelektualnych.
Ryszard Wojciech Pawlicki, Muzeum Ziemi Piskiej, Ochotnicza i obowiązkowa służba pracy w Trzeciej Rzeszy na przykładzie powiatu piskiego
Problematyka pracy przymusowej w Trzeciej Rzeszy jest dobrze udokumentowana w historiografii, szczególnie polskiej. Słabo poznanym zagadnieniem pozostaje natomiast kwesta państwowej służby pracy w Niemczech. Niniejszy artykuł jest próbą usystematyzowania stanu wiedzy o ochotniczej i obowiązkowej służbie pracy w czasach narodowego socjalizmu na przykładzie powiatu piskiego. Od 1935 r. wprowadzono dla każdego obywatela w wieku od 18 do 24 lat sześciomiesięczny przymus pracy w Reichsarbeitsdienst (RAD), który zazwyczaj wypełniano przed rozpoczęciem studiów lub wstąpieniem do wojska. Autor omówił też inne formy przymusowej i ochotniczej pracy w czasach Trzeciej Rzeszy, jak „Pomoc wiejska” (Landhilfe), „Rok wiejski” (Landjahr) i Landjahr w Hitlerjugend.
Adam Płoski, Narodowy Instytut Dziedzictwa OT w Olsztynie, Tartak Richarda Andersa w Rucianem-Nidzie
Pretekstem do powstania tego opracowania stały się zanikające na naszych oczach ostatnie budynki dawnego tartaku wybudowanego przez Richarda Andersa na początku XX wieku. Założyciel zakładu, nazywany już za życia „wschodniopruskim królem drewna”, zapisał się wyjątkowo pozytywnie w historii Rucianego i okolicznych miejscowości. Po II wojnie światowej dawny tartak Andersów, jako upaństwowione przedsiębiorstwo, dalej działało prężnie na ryku przemysłu drzewnego. Nieistniejące już zabudowania tartaku stanowiły jeszcze do niedawna wartościowy przykład dziedzictwa poprzemysłowego, unikalnego w skali regionu. O obecności rodziny Andersów przypominają dziś już tylko dwie wille, zaliczone do najciekawszych budynków miasteczka.
Adam Płoski, Narodowy Instytut Dziedzictwa OT w Olsztynie, Kierownictwo władz samorządu terytorialnego Pisza w latach 1945-1990
Autor przygotował i opracował w kontekście przemian politycznych i historycznych wykazy kierownictwa samorządu terytorialnego w latach 1945-1950 na przykładzie Pisza. W zestawieniach znaleźli się burmistrzowie, starostowie, przewodniczący rad narodowych i ich prezydiów (miejskich, powiatowych, miasta i gminy) oraz naczelnicy miasta (miasta i gminy). Autor nie przedstawił wójtów gminy Pisz i władz Gminnej Rady Narodowej, ponieważ uznał, że ich działalność nie dotyczyła bezpośrednio miasta. Wykazy te nie są kompletne, głównie z powodu braku zachowanych w całości dokumentacji archiwalnej.
Krzysztof Andrzej Worobiec, Muzeum w Kadzidłowie, Krug, Gasthaus, Gasthof, Schankwirtschaft… – karczma, gospoda, zajazd, wyszynk… na Ziemi Piskiej
Autor, sam właściciel znanej restauracji „Oberża pod psem” w Kadzidłowie, zajął się historiografią bazy gastronomicznej od czasów planowego osadnictwa po 1945 rok. Artykuł uzupełniony został wykazem (opis niepełny) gospód, restauracji etc. w powiecie piskim w I połowie XX wieku.
Ewelina Grześkiewicz, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków, Poezja Michała Kajki w perspektywie językoznawczej
Zbigniew Chojnowski, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wilhelm Michalczyk – mazurski pisarz ludowy z powiatu piskiego
Artykuł to przede wszystkim biografia poświęcona ludowemu pisarzowi Wilhelmowi Michalczykowi, urodzonemu i mieszkającemu w ówczesnym powiecie jansborskim. Był on aktywnym działaczem ruchu gromadkarskiego. Współpracował z drukarzem Antonim Gąsiorowskim z Pisza. Na łamach „Gazety Leckiej” publikował korespondencje z najbliższej okolicy. Do zaprezentowanej biografii autor dołączył blok tekstów będących przedrukami korespondencji Michalczyka z „Gazety Leckiej” w opracowaniu redakcyjnym.
Aneta Agnieszka Karwowska, Muzeum Ziemi Piskiej, Scenariusz spektaklu „Mazurska Opowieść, czyli jak do szkoły zdawano” – wstęp
Monika Wierzbicka, Mazurska Opowieść, czyli jak do szkoły zdawano
Aneta Agnieszka Karwowska, Muzeum Ziemi Piskiej, Noc Muzeów inna niż wszystkie
Relacja z Nocy Muzeów (20 maja 2022 r.), podczas której odbył się wernisaż map archiwalnych oraz koncert zespołu Sploty z premierowym wykonaniem piosenki o Piszu. Spotkanie poprowadził dr Robert Klimek, historyk specjalizujący się w badaniach interdyscyplinarnych nad średniowieczną historią Prus. Prezentowane mapy pochodziły ze zbiorów prelegenta.
Aneta Agnieszka Karwowska, Muzeum Ziemi Piskiej, „Człowiek bez przeszłości to człowiek znikąd”, wywiad z Aldoną Smok, założycielką grupy na Facebooku „Pisz kiedyś i teraz”
Marian Szymkiewicz, Elżbieta Szymkiewicz, Muzeum Przyrody w Olsztynie, Oddział Muzeum Warmii i Mazur, Nowe gatunki zwierząt wykryte na terenie Ziemi Piskiej i jej obrzeżach jako efekt postępujących zmian klimatycznych. Część II – owady i ptaki
Ryszard Wojciech Pawlicki, Muzeum Ziemi Piskiej, Sylwetki. Ks. Edward Szendel (Schendel)
Edward Szendel był jednym z pierwszych duchownych ewangelickich przybyłych z własnej inicjatywy tuż po II wojnie światowej do Okręgu Mazurskiego, widząc w tym dziejowe posłannictwo. Przez cały okres swojej misji na Mazurach związany był z Uktą. To w tej parafii, będąc już w dojrzałym wieku (ukończone 50 lat), podjął decyzję o służbie Kościołowi w roli duchownego. Z ramienia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego z wielką ofiarnością sprawował przez 8 lat opiekę nad ludnością mazurską zamieszkującą pogranicze obecnych powiatów mrągowskiego, piskiego i szczycieńskiego. Wpisał się też w historię piskiej parafii ewangelickiej jako jej doraźny administrator zanim na stałe w październiku 1947 r. przybył ks. Bertold Artur Rückert.
Materiały do bibliografii Ziemi Piskiej. Część 20 i 21, oprac. A.A. Karwowska, R.W. Pawlicki
Wydawca: Muzeum Ziemi Piskiej, al. Daszyńskiego 7, 12-200 Pisz, www.muzeumziemipiskiej.pl
Oprac. Ryszard Wojciech Pawlicki
