Ryszewo

Powstało w średniowieczu na ówczesnym trakcie ze Żnina do Gniezna, nad nieistniejącymi już Jeziorem Ryszewskim i Churzewo (Charzewo). Dokładna data założenia wsi nie jest znana. Wiadomo natomiast, że wyraźna intensyfikacja procesów osadniczych na Pałukach nastąpiła w latach 1100-1250. Pierwsza wzmianka o Ryszewie pojawiła się w 1285 r., kiedy to książe Przemysław II zwolnił wieś będącą dziedzictwem Andrzeja z Ryszewa z podatków i pozwolił założyć miasto. Z tego wynika, że osada powstała około 1200 r. Do założenia miasta prawdopodobnie nigdy nie doszło, ponieważ fakt ten nie jest potwierdzony w źródłach historycznych. W 1345 r. wzmiankowany jest kolejny właściciel - Jakub z Ryszewa. W 1365 r. Andrzej z Kunowa sprzedał "miasto Ryszewo" - pięciu braciom ze Studzieńca. Rok później nastąpiło potwierdzenie sołectwa. W średniowiecznych źródłach nie zawsze rozróżniano Ryszewa od pobliskiego Ryszewka. Pisano np. "Ryszewo, w którym jest kościół".

Podczas najazdu krzyżackiego w 1331 r. na wschodnią Wielkopolskę, prawdopodobnie Ryszewo i pobliskie Ryszewko zostały również splądrowane i zniszczone. Krzyżacy pod dowództwem Dietricha von Altenburga i komtura chełmińskiego Otto von Luterberga wycofując się z Wielkopolski opuścili Gniezno 1 sierpnia 1331 r. i ówczesnym traktem przez Gościeszyn - Lubcz - Rogowo - Izdebno - Wolę Czewujewską - Bożejewice, skierowali się do Żnina. Zniszczeniu uległy również osady leżące z dala od tego traktu, w tym zapewne omawiana miejscowość. Wiadomo, że tego dnia spalono wieś Wieniec, położoną 9 km na wschód od Ryszewa.

W 1357 r. przeprowadzono reorganizację pałuckich dóbr ziemskich archidiecezji gnieźniejskiej. Wsie zgrupowane w rejonie Żnina stanowiły odtąd tzw. dobra stołowe arcybiskupów. Majątki położone na wschód od Żnina ukonstytuowano w klucz dóbr kapitulnych, z ośrodkiem w Niestronnie (wieś leżąca 7 km na wschód od Ryszewa). W 1370 r. przeszło Ryszewo w posiadanie klasztoru w Trzemesznie, a w 1383 r. stało się własnością rycerską. W 1618 r. wieś była ponownie własnością kościelną. W końcu XVII wieku Ryszewo było w posiadaniu kapituły gnieźnieńskiej. W drugiej połowie XIX wieku dobra w Ryszewie stały się własnością Karola Morgensterna.

Pod koniec XIX wieku na wsi wielkopolskiej dokonały się głębokie przemiany gospodarcze, kulturowe i społeczne. Zmiany te nie ominęły kultury ludowej, która była kształtowana przede wszystkim potrzebami życia codziennego. Z ruchomych sprzętów, które znajdowały się w izbie chłopskiej na Pałukach do końca XIX wieku, na szczególną uwagę zasługuje skrzynia wianna. Z drobnych sprzętów należy wymienić m.in. łyżki, pokrywy do dwojaków, foremki do masła oraz wycinane w ząbki ramy do obrazów. Każda gospodyni urządzała w izbie domowy ołtarzyk, na który składały się figurki świętych, obstawione świecami i bukietami sztucznych kwiatów. Był to tzw. święty kącik - urządzany najczęściej na komodzie. W tradycji ludowej ważne miejsce zajmował strój, a szczególnie strój kobiecy. W okresie w Ryszewie, podobnie jak na całych Pałukach, kobiety nosiły kabatki (zwane tu "jakami") w kolorach ciemnych, do tego kolorowe pasiaste spódniki samodziałowe. Na spódnik nakładano fartuszek w kolorowe paski, zdobiony białym haftem. Najbardziej oryginalnymi były jednak czepce pałuckie, z luźno opuszczonymi długimi wstęgami, tzw. bandami. Czepce haftowane były białą bawełniczką, głównie ornamentem roślinnym. Pod wpływem szybko dokonujących się procesów urbanizacyjnych wsi, strój ludowy zanikł już przed pierwszą wojną światową.

Od drugiej połowy XIX wieku pobliskie miasteczka (Gąsawa, Mogilno, Rogowo, Żnin) stały się dla Ryszewa centrami życia gospodarczego, co spowodowało prawie całkowity zanik wiejskiego rzemiosła.

W okresie powstania wielkopolskiego mieszkańcy wsi brali aktywny udział jako ochotnicy m.in. w wyzwalaniu Żnina (8-12 styczeń 1919 r.). W latach 20. i 30. minionego stulecia w Ryszewie były dwa niewielkie majątki ziemskie należące do Teofila i Zenona Jankowskich oraz kilkanaście gospodarstw chłopskich o powierzchni nie przekraczającej z reguły 10 ha. Szkoła podstawowa zbudowana została przez Niemców około 1910 r. W okresie międzywojennym była to szkoła dwuklasowa, o dwóch nauczycielach. W latach 30. minionego wieku nosiła następującą nazwę: „Publiczna Szkoła Powszechna w Ryszewie". Do 1939 r. uczyli w niej: Leśny, Sławiski, Ludwik Posadny (po wojnie wyemigrował do USA) i Helena Zujewska. Od 1 września 1935 r. do wybuchu wojny funkcję kierownika szkoły sprawował L. Posadny, który wcześniej jako nauczyciel tymczasowy pracował w wiejskiej szkole w Rzadkowie – w ówczesnym powiecie chodzieskim. Sklep kolonialny należał do Jana Łanieckiego i mieścił się w tym samym budynku, w którym po wojnie mieścił się sklep Gminnej Spółdzielni z Rogowa. W okresie międzywojennym wieś położona była w województwie poznańskim, w powiecie żnińskim.

Oddziały Wehrmachtu wkroczyły do Ryszewa 9 września 1939 r. od strony Gniezna i następnie skierowały się w stronę Mogilna. Wejście Niemców odbyło się bez żadnych potyczek zbrojnych. W okresie międzywojennym w Ryszewie mieszkała tylko jedna rodzina niemiecka - Lemke, na gospodarstwie które po wojnie stało się własnością rodziny Nowaków (przy drodze do Gościeszyna). Na mocy zarządzenia Hitlera z 8 października 1939 r. rejon Pałuk włączony został do Okręgu Poznańskiego (Reichsgau Posen), a ten wcielony do Rzeszy Niemieckiej. Nazwę tej jednostki administracyjnej zmieniono 29 stycznia 1940 r. na Reichsgau Wartheland (Okręg Kraju Warty) i nazwa ta w niezmienionej formie utrzymała się aż do końca okupacji. Od jesieni 1939 r. mieszkańcy Ryszewa stali się obywatelami III Rzeszy. W okresie okupacji zmieniono nazwę urzędową wsi: 26 października 1939 r. na Ryschewo a w 1940 r. na Rügen. Wszystkie gospodarstwa rolne wraz z umeblowaniem, maszynami i inwentarzem żywym odebrane zostały Polakom i przekazane Niemcom, przesiedleńcom z Łotwy i Rumunii (Besarabii). Wspomniane majątki zostały przez władze okupacyjne upaństwowione i zarządzali nimi: Dobert (Ryszewo - Majdany) i Postner. Podczas okupacji miejscowa szkoła była nieczynna. Po 1940 r. dzieci polskie miały możliwość uczęszczania do szkoły w Cegielni (do niedawna Punkt Felczerski), w której prowadzona była edukacja w języku niemieckim i w ograniczonym wymiarze.

Armia Czerwona wkroczyła do Ryszewa 21 stycznia 1945 r., kończąc tym samym okres hitlerowskiej okupacji. Dwa dni wcześniej przez wieś przetoczyła się fala uchodźców niemieckich, uciekających przed zbliżającym się frontem, w czasie mrozów sięgających do 30°C. Przypadki zamarznięć nie należały do rzadkości, co jeszcze bardziej potęgowało tragizm tamtych dni.

Po wojnie z części gruntów spełniających kryteria reformy rolnej utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne z siedzibą w Ryszewku. Nie powiodły się na dłuższy czas próby kolektywizacji chłopskich gospodarstw, które podjęto na początku lat 50. Ostatecznie eksperyment ten zakończono w 1956 r.

W latach 60. wygląd architektoniczny wsi zaczął szybko zmieniać się. Znikały chłopskie zagrody kryte strzechą, a na ich miejsce pojawiały się nowe i bardziej solidne budynki, choć nie zawsze interesujące pod względem architektonicznym. Na początku lat 70. istniało jeszcze kilka chałup pochodzących z końca XIX wieku. Były one usytuowane szczytowo do wiejskiej ulicy, pobielane, z dachami dwuspadowymi, kryte strzechą. Zbudowano je z niewypalanej cegły (wysuszonej), tzw. pecy, na podmurówce z głazów narzutowych. Ze względu na pogarszający się stan techniczny budynków i brak zainteresowania ze strony konserwatora zabytków, musiały one ulec rozbiórce. Tym samym przepadły jedne z ostatnich dziewiętnastowiecznych zagród na Pałukach. Dewastacji uległa również jedyna w całej okolicy kuźnia, leżąca pośrodku wsi nad sadzawką (obecnie zbiornik przeciwpożarowy), należąca do rodziny Strzeżyńskich. Jej ostatnim właścicielem był Bronisław Srzeżyński. Dziś nie ma po niej nawet śladu. W latach 60., z powodu wichury, zniszczeniu uległ drewniany wiatrak, zbudowany na początku XX wieku na południowym skraju wsi. Ostatnim jego właścicielem był Stanisław Lewicki. W latach powojennych gruntownym zmianom uległ stopień organizacyjny szkoły, istniejącej prawie od początku minionego stulecia. Początkowo była ona sześcioklasowa, potem siedmioklasowa, a następnie przekształcono ją w ośmioklasową szkołę. Rok 1973 przyniósł kolejne zmiany. Tworzono wówczas Gminne Szkoły Zbiorcze, lepiej wyposażone i mające lepiej przygotowaną kadrę pedagogiczną. Szkoła w Ryszewie spadła do rangi Punktu Filialnego Szkoły Podstawowej w Gościeszynie, najpierw z klasami I-IV, a później I-III. W tym okresie działało też ognisko przedszkolne. Po roku 2000 r. zlikwidowano ostatecznie Punkt Filialny w Ryszewie. Dzieci dowożone są autobusem na koszt gminy do szkoły w Gościeszynie (Szkoła Podstawowa i Gimnazjum). Długoletnim i zasłużonym nauczycielem i kierownikiem Punktu Filialnego w Ryszewie była Teresa Ciesielska.

Obecnie jest to typowa wieś rolnicza, stanowiąca lokalny węzeł drogowy, położona w gminie Rogowo (powiat żniński). Obok wsi przepływa Struga Ryszewska. Według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. powierzchnia wsi wynosi 769 ha, a liczba mieszkańców wynosi 224 oraz liczy ponad 50 siedlisk (posesji). 

Ryszewko

2 km od Ryszewa na północny wschód leży wieś Ryszewko, która powstała nad strugą Gostonią (dziś Wałownica), przy starym trakcie z Gniezna do Żnina. Nazwa wsi pochodzi od Resza; (tj. Ryszarda), może tego który był ojcem Jana Świadczącego z Gniezna. W trzynastym wieku obszar dzisiejszej parafii w Ryszewku dziedziczyli Leszczyce, którzy założyli i uposażyli pierwszy kościół parafialny. Ryszewko jest znane już od czternastego wieku, bowiem w latach 1366-1383 jest wzmiankowany Grzymisław z Małego Ryszewa, czyli Ryszewka.

Kościół parafialny powstał zapewne po odłączeniu się od parafii w Lubczu w trzynastym wieku. Z powodu niedostatecznego wyposażenia tutejszą świątynię przyłączono do kościoła parafialnego w Gąsawie, jako kościół pomocniczy. Od połowy piętnastego wieku świątynia w Ryszewku stał się znów kościołem parafialnym. Około 1520 r. świątynia, tak jak obecnie, jest p.w. św. Marii Magdaleny. Przynajmniej od 1523 r. Ryszewko było w posiadaniu opatów z Trzemeszna. Klasztor trzemeszeński przysłał tu jednego z kanoników regularnych na duszpasterza. W szesnastym wieku parafia Ryszewko należała do dekanatu żnińskiego, którego siedzibą był kościół św. Floriana. Do dekanatu tego należały także następujące parafie: Żnin, Góra, Brzyskorzystew, Gorzyce, Juncewo, Świątkowo, Cerekwica, Chomiąża, Gąsawa, Wenecja, Ostrówce, Kierzkowo i Słaboszewo.

Poprzedni kościół - podobnie, jak obecny - był drewniany i zbudowany został przed 1678 r. staraniem opata trzemeszeńskiego - Macieja Miastkowskiego (zm. w 1678 r.). Prawdopodobnie świątynia została odbudowana w 1788 r . z inicjatywy sufragana Korytkowskiego. Tego samego roku nastąpiła konsekracja kościoła, który prawie w niezmienionej formie przetrwał do obecnych czasów. Wkrótce nastąpiło zamknięcie klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie. W końcu osiemnastego wieku wieś i kościół należały do kapituły gnieźnieńskiej. W 1848 r. przybyły dwa sznury korali na obraz Matki Boskiej w ołtarzu głównym. W 1860 r. dobudowano wieżyczkę na sygnaturkę. Znajduje się ona nad zachodnią częścią dachu świątyni. Wieżyczka jest sześcioboczna i podbita gontem. W 1892 r. kościół otrzymał nowe organy. Na początku obecnego stulecia obok kościoła przybyły dwa nowe budynki - w 1911 r. kaplica (obecnie już nieistniejąca) i 1927 r. plebania, którą budował m.in. Łukasz Psuty. Plebania jest budynkiem parterowym z mieszkalnym poddaszem, kryta czerwoną dachówką. Na osi krótszej budynku znajduje się portal z dwiema kolumnami. Plebania jest stylizowana na dworek szlachecki. W 1920 r. zakupiono do kościoła nowe, gipsowe stacje drogi krzyżowej, które w 2005 r. zostały zastąpione drewnianymi, dopasowanymi do obecnego wystroju świątyni. Z kolei w 1925 r. zrobiono nowy płot z murowanymi słupkami z czerwonej cegły od strony drogi (istnieje do dziś).

W okresie międzywojennym znaczący wpływ na rozwój parafii w Ryszewku miał ks. Wojciech Spychałowicz, który w 1921 r. objął urząd tutejszego proboszcza. Dokładając starań i nie szczędząc własnych dochodów doprowadził do powstania nowej plebani i ogrodzenia cmentarza przykościelnego. Sprawił też nowy dzwon w miejsce zabranego przez Niemców w czasie pierwszej wojny światowej na potrzeby zbrojeniowe. Przyczynił się też do uporządkowania cmentarza parafialnego, którego założenie przestrzenne przetrwało do dziś. Jego posługę duszpasterską w tutejszej parafii przerwała przedwczesna śmierć ? ks. W. Spychałowicz zmarł 22 września 1928 r., w wieku 46 lat i pochowany został obok kościoła w Ryszewku.

Gruntowną renowację świątyni przeprowadzono w 1937 r., podczas której została m.in. wewnątrz otynkowana. Podczas okupacji niemieckiej od 1940 r. kościół był zamknięty dla wiernych, a w latach 1941-1943 świątynia ta była użytkowana była jako magazyn zbożowy. Od sierpnia 1943 r. do zakończenia wojny raz w miesiącu przyjeżdżał ksiądz Kordziński z Żernik. W 1953 r. znacznie powiększono chór, a w 1955 r. przeprowadzono kolejne prace renowacyjne, podczas których odnowiono przede wszystkim wieżę kościoła. W 1962 r. przeprowadzono elektryfikację wsi. W latach 1965-1990 wykonano następujące prace: dwukrotnie naprawiano dach, wnętrze świątyni malowano trzykrotnie, dwa razy naprawiano organy oraz kilka razy kościół konserwowano z zewnątrz.

W 1976 r. dzięki ofiarności wiernych zakupiono do dzwonnicy nowe dzwony: św. Marii Magdaleny i św. Stanisława Biskupa, konsekrowane przez biskupa Lucjana Bernackiego),

W 1996 r. pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przeprowadzono gruntowne prace remontowe i przywrócono pierwotny stan świątyni ? m.in. zerwano tynk a ściany pokryto boazerią. W związku z tym nieco zmieniło się dotychczasowe wyposażenie świątyni.

W sierpniu 2006 r. postawiono przy kościele niewielki obelisk ku czci ks. prof. Antoniego Słomkowskiego z następującą inskrypcją: "Tu urodził się i Chrzest św. przyjął ks. prof. Antoni Słomkowski1900-1982, doktor teologii, odnowiciel KUL i rektor tej uczelni w latach 1944-1951. Kapłanowi niezłomnego charakteru, duchownemu przywódcy młodzieży, prześladowanemu przez okupacyjny system sowiecki i komunistyczny ? Rodzina i Przyjaciele".

W skład parafii Ryszewko obecnie wchodzą następujące miejscowości: Ryszewko, Ryszewo, Głowy, Nadleśnictwo Gołąki, Zalesie, Huby Szelejewskie i Złotniki.

Wykaz proboszczów i administratorów parafii Ryszewko:

• Stefan, zakonnik z klasztoru w Trzemesznie, ok. 1511 r.
• Jan Żółtowski, przeor klasztoru w Trzemesznie (1713-1727)
• ks. Jan Polski (1799-1831) 

Dopiero od 1833 r. znany jest dokładny wykaz proboszczów i administratorów

• ks. Jan Łykowski (1833-1848)
• ks. Józef Obst z Lubcza (1848-1849)
• ks. Jan Wdowicki (1849-1853)
• ks. Kazimierz Dorszewski (1854-1868)
• ks. dr dziekan Jan Arkadiusz Chryzostom Pankowski (1868-1892)
• ks. Marceli Gantkowski (1893-1898)
• ks. dziekan Bronisław Echaust (1898-1919)
• ks. Julian Bartkowski (1919-1921)
• ks. Wojciech Spychałowicz (1921-1928)
• ks. Antoni Siudziński (1928-1929)
• ks. dziekan Leon Raczkowski (1929-1939)
• ks. Władysław Kordziński z Żernik (1944-1945)
• ks. Franciszek Smorczewski z Gościeszyna (1945-1948)
• ks. Stanisław Badura z Niestronna (1948-1949)
• ks. Ireneusz Steinborn z Niestronna (1949-1954)
• ks. Witold Walkowski (1955-1958)
• ks. Zygmunt Pilarski (1958-1961)
• ks. Stanisław Bogusz (1961-1964)
• ks. Stanisław Michalski (1964-1992)

Od 1992 r. funkcję proboszcza pełni ks. Ryszard Zwolan.

Powyższy wykaz zawiera proboszczów i administratorów oficjalnie mianowanych przez zwierzchnie władze kościelne. Zdarzały się sytuacje, że parafią Ryszewko na okresy krótkoterminowe zarządzali księża z sąsiednich parafii. Taka sytuacja zdarzyła się m.in. po śmierci ks. B. Echausta. Od 2 czerwca 1919 r. tamtejszą parafią administrował ks. Antoni Siudziński z Niestronna, a od 16 czerwca do końca lipca 1919 r., tj. do czasu nominacji nowego proboszcza – ks. Karol Suszczyński – Dziekan Rogowski z Gorzyc.

(aktualizacja wykazu z dnia 30 kwietnia 2020 r.)

Wyposażenie kościoła

Kościół w Ryszewku jest przykładem drewnianego budownictwa na Pałukach, które ongiś było powszechne w krajobrazie kulturowym tego regionu. Stanowi on cenny zabytek architektury sakralnej na Pałukach. Drewniane świątynie są jeszcze w Brzyskorzystwi, Gąsawie, Świątkowie i Tarnowie Pałuckim.

Drewniany kościół w Ryszewku jest o konstrukcji zrębowej i na podmurowaniu z łupanych głazów narzutowych. Wnętrze świątyni otynkowano i nakryto płaskimi stropami. Prezbiterium zostało zamknięte trójbocznie z zachrystią od północy. Świątynia jest jednonawowa. Kościół posiada bardzo bogate wyposażenie wnętrza.

• Ołtarz główny o cechach manierystycznych w formie tryptyku, ozdobiony licznymi rzeźbami, pochodzi z pierwszej połowy szesnastego wieku. W drugiej połowie osiemnastego wieku został uzupełniony o elementy rokokowe. W latach 1888 i 1930 był odnowiony przez Jana Wysockiego. Część środkowa jest ujęta parą kolumn o bogatej dekoracji, której centralne miejsce zajmuje obraz "Matki Boskiej z Dzieciątkiem" (XIX w.), w prymitywnej sukience miedzianej. Skrzydła ołtarza mają płaskorzeźby na awersach: w lewym znajduje się św. Anna Samotrzeć i św. Zofia z córkami, zaś w prawym - nierozpoznana święta i św. Katarzyna. Na rewersach skrzydeł występują postacie Ojców Kościoła. W górnej części ołtarza znajduje się obraz Serce Jezusa, po bokach którego występują manierystyczne elementy dekoracyjne w formie miniaturowej budowli. W ołtarzu głównym są też inne rzeźby: Matki Boskiej z Dzieciątkiem (późnogotycka z początku XVI w.) i Chrystusa (barokowa z XVII w.). Tabernakulum pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku.

• Ołtarz boczny lewy jest zmontowany z szesnastowiecznych elementów rokokowych. Znajdują się w nim późnogotyckie płaskorzeźby św. Barbary i św. Doroty oraz w predelli obraz z 1538 r. "Złożenie Chrystusa do grobu", namalowany na desce. Ołtarz boczny prawy ma cechy manierystyczne. Posiada późnogotyckie rzeźby z szesnastego wieku - św. Stanisława i św. Wojciecha.

• Ambona - klasycystyczna z połowy dziewiętnastego wieku, z rzeźbą Ducha Świętego w postaci gołębicy.

• Chrzcielnica - barokowo-klasycystyczna z połowy dziewiętnastego wieku, typu szafkowego z pokrywą, na której znajduje się krucyfiks barokowy.

• Konfesjonał - poprzedni barokowy, z początku osiemnastego wieku, miał płasko rzeźbioną dekorację akantowo-wstęgową. W narożnikach umieszczone były płaskorzeźby Marii Magdaleny i niewiasty z księgą - jako późnogotyckie obiekty z początku szesnastego wieku. Około 1985 r. konfesjonał wraz z ławkami został wymieniony na nowy, który nie przedstawia większych wartości artystycznych.

• Inne zabytki. W kościele znajduje się barokowy krucyfiks procesyjny, prawdopodobnie z końca szesnastego wieku oraz dwa krzyże ołtarzowe z drugiej połowy osiemnastego wieku. Feretron klasycystyczny pochodzi z pierwszej połowy dziewiętnastego wieku z dwoma obrazami na blasze: Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Mateusza. Pacyfikał jest późnogotycki z początku XVI wieku, ze stopą sześciolistną: na awersie krzyża ryta postać Chrystusa i symbole ewangelistów na ramionach, a na rewersie występuje ryta wić roślinna. Na ramionach krzyża mieszczą się popiersia świętych: Judy, Szymona i Tomasza. Pośrodku znajdują się zaszklone relikwie św. Wojciecha i św. Sebastiana w barokowej oprawie koronkowej. Na ołtarzach stoi siedem mosiężnych lichtarzy z XVIII wieku. Lawaterz - umywalka kapłańska ? wykonany jest z cyny i pochodzi z końca osiemnastego wieku. Znajduje się zwykle w zachrystii, w której przechowywany jest również miedziany kociołek na wodę z drugiej połowy siedemnastego wieku.

W nawie od zachodu znajduje się pomieszczenie na chór muzyczny z parą pilastrów z stiukowymi głowicami i festonami. Chór jest wsparty na czterech słupach, na którym znajdują się na nim organy, będące ozdobą kościoła. Zostały zbudowane w Poznaniu w 1886 r., a do Ryszewka trafiły 6 lat później. Ostatni remont przeszły w 2003 r.

Dach kościoła jest dwuspadowy, kryty gontem. Od południa do świątyni przylega kruchta, z dachem dwuspadowym, krytym również gontem.

Obok kościoła stoi dzwonnica drewniana z 1727 r., o czym świadczy wyryta data na jednej z belek. Jest ona usytuowana na południowy zachód od kościoła. Dzwonnica stanowi obiekt o konstrukcji słupkowej i sumikowo-łątkowej.

Dolna część ma zarys prostokąta i nakryta jest czterospadowym dachem gontowym. Ponad kalenicą występują trzy słupy, tworzące krosno na zawieszenie dzwonów, pierwotnie ze skośnymi zastrzałami. W zwieńczeniu znajduje się czterospadowy daszek z profilowany okapem.

Obok kościoła rosną okazałe lipy o odwodzie do 400 cm, stanowiące pomniki przyrody.

Ryszard Wojciech Pawlicki

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

aktualizacja: 21.08.2015 r.