„Znad Pisy”, pismo popularnonaukowe z ambicjami naukowymi, w obecnej edycji (od 1995) wydaje Muzeum Ziemi Piskiej. Poświęcone jest przede wszystkim przyrodzie, historii, tradycjom i kulturze Ziemi Piskiej.

Przeważa zdecydowanie tematyka historyczna, w tym dziejów Mazur i szeroko rozumianego pogranicza mazursko-mazowieckiego. Publikowane są również teksty literackie (poezja i proza) pisarzy regionalnych. Czasopismo ma stałą strukturę wewnętrzną. Współpracownikami pisma bywają nie tylko profesjonalni naukowcy z różnych ośrodków, ale również okazjonalni publicyści regionalni, działacze kultury i pasjonaci historii.

Tabela 1. Redaktorzy i nakład „Komunikatów Znad Pisy” w latach 1971-1974 (oprac. własne).

„Znad Pisy” jest jednym z najstarszych periodyków ukazujących się na Mazurach. Jego historia sięga czasów PRL. Po udanym debiucie edytorskim, jakim było wydanie monografii Pisza (1970), działaczom Towarzystwa Miłośników Ziemi Piskiej udało się w październiku 1971 r. rozpocząć kolejną cenną inicjatywę wydawniczą w postaci „Komunikatów”, czasopisma, którego celem było informowanie społeczeństwa piskiego o wydarzeniach społeczno-politycznych i życiu kulturalnym pow. piskiego.

Do wydania pierwszego numeru pisma doszło dopiero po dwuletnich zabiegach organizacyjnych społeczników z Towarzystwa Miłośników Ziemi Piskiej i pracowników Piskiego Ośrodka Kultury. Początkowo pismo nosiło tytuł „Komunikaty (informacja kulturalna)” i wydawane było metodą powielaczową, w niewielkim nakładzie.

Jedynie okładki zostały profesjonalnie wydrukowane. Od czwartego numeru (styczeń – kwiecień 1972) z inicjatywy sekretarza propagandy KP PZPR Jerzego Tupika i zastępcy przewodniczącego Prezydium PRN w Piszu Kazimierza Skwarskiego zespół redakcyjny zmienił formułę pisma - z biuletynu informacyjnego na pismo społeczno-kulturalne wydawane w drukarni, a nie jak dotychczas metodą powielaczową.

Od stycznia 1972 r. zmieniono też tytuł na „Komunikaty Znad Pisy”. Pod względem edytorskim i merytorycznym było trochę nieudolnie wzorowane na olsztyńskim periodyku popularnonaukowym „Warmia i Mazury”. W dotychczasowych okładkach wydrukowanych w drukarni planowano doraźnie wydawać na użytek wewnętrzny placówek kultury „Informację kulturalną”. 

Tabela 2. Redaktorzy, współpracownicy i nakład „Znad Pisy” w latach 1985-1990 (oprac. własne).

Trudno jest obecnie w sposób jednoznacznie ustalić liczbę wydań „Komunikatów”. W 1atach 1971-1974, wspólnie z POK, wydano najprawdopodobniej 9 numerów czasopisma. Redaktorem naczelnym „Komunikatów” był Leopold Wicenik, z wykształcenia inż. budownictwa, który podczas studiów w Szczecinie pracował w studenckim pisemku. Był więc jedyną osobą w zespole redakcyjnym posiadającą chociaż minimalne doświadczenie dziennikarskie.

Skład redakcji był zmienny, aczkolwiek rekrutował się głównie spośród działaczy TMZP. Pewnym wyjątkiem była Danuta Pielesz, nauczycielka języka polskiego w Liceum Medycznym w Piszu, która na krótko pojawiła się w jego składzie (1972-1974). Członkowie TMZP sami dobierali materiały, dbali o treść i szatę graficzną pisma. Jak zapewnia Stanisław Łubkowski, jeden z ówczesnych redaktorów „Komunikatów”, Komitet Powiatowy, a po 1975 r. Miejsko-Gminny Komitet PZPR, nie wpływał na redagowanie czasopisma. Działacze partyjni oczekiwali zwykle dwóch egzemplarzy „Komunikatów” do swego użytku, co też spełniano. Czasopismo było rozprowadzane wśród członków stowarzyszenia, mieszkańców Pisza i turystów.

Od wiosny 1976 r. wspólnie z Piskim Domem Kultury zamierzano wydawać co kwartał w formie powielaczowej biuletyn „Piskie Komunikaty. Informator kulturalny”, który pod względem programowym miał nawiązywać do „Komunikatów Znad Pisy”. Pismo miało ukazywać się w okresie przejściowym na użytek wewnętrzny placówek kultury miasta i gminy Pisz, bowiem z dniem 1 stycznia 1977 r. planowano wznowić wydawanie „Komunikatów Znad Pisy”. Prawdopodobnie ukazał się tylko jeden numer biuletynu informacyjnego „Piskie Komunikaty”, wydanego  metodą powielaczową.

Po dziesięcioletniej przerwie, w 1985 r., dotychczasowe „Komunikaty” zostały przekształcone w pismo w formie niedatowanych i nienumerowanych zeszytów pt. „Znad Pisy”, zazwyczaj monotematycznych, poświęconych jednemu zagadnieniu. Przykładowo w 1986 r. wiodącym tematem była ochrona środowiska, w kolejnym roku walka z alkoholizmem w regionie piskim. Dobór treści został zatem mocno ograniczony i uzależniony od źródeł dofinasowania. Zaprojektowana w 1987 r. przez Mieczysława Kulęgowskiego nowa winieta „Znad Pisy” w formie linorytu przetrwała z niewielkimi zmianami do czasów obecnych.

Ze względów organizacyjnych redakcja pisma na patronat wybrało TMZP, które występowało też w roli wydawcy. Według M. Kulęgowskiego, „Znad Pisy” wychodzące do 1990 r., podobnie jak wcześniej „Komunikaty Znad Pisy”, prowadziło do pewnego stopnia polemikę z rocznikami „Johannisburger Heimatbrief”, wydawanymi w Niemczech przez piskie ziomkostwo (Kreisgemeinschaft Johannisburg). Tematyka historyczna w „Znad Pisy” była ograniczona do minimum, a dominowały za to teksty społeczno-polityczne, które z powodu ideologicznego zadęcia mają obecnie niewielką wartość merytoryczną.

Ostatni numer „Znad Pisy” (1990) w starej edycji w całości poświęcony był Michałowi Kajce i wydany został przy współpracy ze środowiskiem kulturalnym Suwałk, dzięki czemu lepiej zadbano o profesjonalizm publikacji. Na początku lat 90., przy współpracy z Muzeum Okręgowym w Suwałkach, rozważano kolejne wydanie periodyku „Znad Pisy” w całości poświęconego Czesławowi Miłoszowi. Planowano też wydać jeden z numerów tego pisma nt. historii, kultury, przyrody i etnografii Ziemi Piskiej. Z braku środków finansowych nie udało się zrealizować obu projektów.

Po pięcioletniej przerwie powrócono do wydawania „Znad Pisy” w nowej edycji, spełniającej wymagania pisma aspirującego do formuły popularnonaukowej i naukowej. W 1995 r. przy Muzeum Ziemi Piskiej ukonstytuował się nowy zespół redakcyjny w składzie: Waldemar Brenda, Mieczysław Kulęgowski (red. naczelny), Ryszard Wojciech Pawlicki i Dietmar Serafin. Okazją do wydania latem 1995 r. pierwszego numeru były obchody 350-lecia otrzymania przez Pisz praw miejskich. Sukcesem redakcji i instytucji wydającej „Znad Pisy” jest to, że od ponad 25 lat ukazuje się nieprzerwanie, kiedy inne periodyki wydawane po 1989 r. w mazurskich miastach i miasteczkach już nie istnieją lub z wersji papierowej przeszły do internetu.

Ryszard Wojciech Pawlicki