Na łamach „Pałuczanina” wydawanego przed wojną w Żninie znalazłem poniższy artykuł pisany przez jednego z uczestników uroczystości poświęcenia sztandaru Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej (SMP) „Turka” w Ryszewie.

Po jego przeczytaniu zacząłem zastanawiać się nad tym, co było inspiracją by ryszewskie stowarzyszenie nazwać „Turka”. Widocznie przywiązanie do lokalnej legendy czy przypowieści o Górze Turka przekazywanej z pokolenia na pokolenie (Feliks Malinowski spisał ją dopiero kilkadziesiąt lat później) musiało być bardzo silne skoro nazwa ta patronowała bądź co bądź organizacji o charakterze patriotycznym, z wyraźnym zabarwieniem katolickim.

SMP utworzono w 1919 r., tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W 1934 r. liczyło już ponad 100 tys. członków. W 1930 r. powołano w Polsce Akcję Katolicką i podczas krajowego zjazdu w Krakowie 5 lutego 1934 r. postanowiono ujednolicić jednostki wchodzące w jej skład.

Powołano wtedy Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, do którego przeszła młodzież z SMP oraz z innych środowisk młodzieżowych. Decyzją Prezydium Zjazdu powołano na wzór włoski m.in. dwie organizacje młodzieżowe: Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej (KSMM) i Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej (KSMŻ), oba z siedzibą w Poznaniu.

Do głównych zadań statutowych obu organizacji należało m.in.: działalność religijna, kulturalno-oświatowa, charytatywna i społeczno-patriotyczną ph. „Budujmy Polskę Chrystusową”. Tuż przed wybuchem II wojny światowej obie organizacje liczyły łącznie ponad 250 tys. członków.

Obie organizacje w latach 30. minionego wieku działały też w parafii Ryszewko, przy czym KSMŻ nosiło już nazwę „Tęcza”. Z tego wynika, że nazwa „Turka” zniknęła z chwilą reorganizacji młodzieżowych organizacji katolickich.

W prezentowanym poniżej tekście zachowana została za źródłem oryginalna pisownia.

Uroczystość poświęcenia sztandaru Stow. Młodzieży Polskiej „Turka”
w Ryszewie
Ryszewo w czerwcu 1928

Dnia 17 czerwca b.r. o godz. 9-tej patron ze zarządem witał przybywające sąsiednie tow. i gości Stow. P. por. Józef Łaniecki¹ z Ryszewka raport od naczelników Stow. Pochód ruszył z 200 uczestnikami do kościoła parafjalnego w Ryszewku, gdzie odbyło się uroczyste nabożeństwo wraz z poświęceniem sztandaru przez X.prob. Siudzińskiego² z Niestronna przy asyście 5 par chrzestnych.

Po poświęceniu X.prob. serdecznie przemówił do młodzieży jak również do starszych obywateli. Po wyjściu z kościoła i wręczeniu sztandaru, wrócił pochód do swej siedziby, gdzie przed władzami i patronem odbyła się nadzwyczaj imponująca defilada.

Po defiladzie otworzył pięknem przemówieniem p. patron uroczystą akademję, witając zarazem gości i tutejsze obywatelstwo i jako pierwszy przystąpił do wbijania gwoździa pamiątkowego a jako założyciel i patron tegoż tow. dumnem okiem spoglądał na swoich zuchów, w krótkich i serdecznych słowach zachęcał swoją młodzież do wytrwałej i sumiennej pracy i szanowania sztandaru.

Następnie przemówił p. por. Baraniecki of. inst. w Żninie i w imieniu p. starosty Szczerbińskiego³ wręczył upominek pieniężny. Z koleji przemawiali p. Lisiecki⁴ z Rogowa z tow. Pow. i Woj.⁵ i p. Posłuszny⁶ z Gościeszyna z tow. Pow. i Woj. wręczając przytem gwóźdź dalej wręczali gwoździe pamiątkowe sąsiednie tow. w liczbie 11.

Po akademji odprowadzono wszystkie sztandary z plutonem honorowym i muzyką do sali posiedzeń (szkoła) poczem wszyscy udali się na wspólny obiad, przy którem w harmonijnym nastroju i przy toastach spędzono czas obiadowy. O godz. 3 popoł. rozpoczął się w ogrodzie piękny koncert, w czasie którego odbył się bieg na 3 tysiące metr., do którego stanęło 20 zawodników.

Po 13 minutach przybyli jako pierwszy Linetej Bronisław⁷ z tow. Pow. Woj. Kowalewo, 2-gi Grządziela Teodor z stow. młodz. Turka Ryszewo, 3-ci Stachowski Feliks, Sokół Rogowo, poczem p. patron Łaniecki przemawiając do zawodników wręczył zwycięzcom żetony pamiątkowe.

Od 4-tej popoł. rozpoczęła się zabawa i trwała prawie do rana przy pięknej pogodzie i wspólnej harmonji. Zabawę urozmaicono miłemi niespodziankami m.in. na drąg wysokości 10 met. młodzież niezmordowanie się wspinała, aby sięgnąć z niego pozawieszane fanty.

Pierwszy wszedł Izbrant⁸ z Lubcza z Stow. Młodz. Pols. sięgając zegarek i inne rzeczy. W czasie zabawy przybył pan starosta Szczerbiński witany przez tut. młodzież a po półgodzinnem pobycie wyjechał entuzjastycznie żegnany.

Trzeba zaznaczyć, że pan Starosta bardzo sympatycznie odnosi się do tut. tow. i je dopiero zaco takowi są mu bardzo wdzięczni a jego przybyciem byli bardzo uradowani.

Z uroczystości tej i wzorowej pracy tut. Stow. można zauważyć, że mieszkańcy miejscowi są bardzo przychylni młodzieży i zrozumieli potrzebę tegoż tow. i poparli je przez hojne składki ciesząc się swoją młodzieżą, która już dawno sobie ze swojem niezmordowaniem w pracy patronem p. Łanieckiemu na poparcie i uznanie zasługiwała. Cześć takiej organizacji.

Zaznaczyć wypada, że publiczności było bardzo wiele również z i dalszych okolic, z czego wnioskować można że obywatelstwo jest przychylnie naszej młodzieży i zrozumiało cel i ważność takich towarzystw.

Na uznanie zasługuje tow. samo chociażby przez to że umiało ładnie obie wioski Ryszewo i Ryszewko ubrać w zieleń i bramy triumfalne z pięknymi i godnemi napisami.

Uczestnik

Źródło: „Pałuczanin”, nr 75/1928, z dnia 3 sierpnia 1928 r., s. 3.

Oprac.: Ryszard Wojciech Pawlicki

Przypisy:

¹ Józef Łaniecki – porucznik rezerwy, z wykształcenia agronom. Do 1939 r. dzierżawca Probostwa w Ryszewku, członek Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych, w 1935 r. organizował lokalne struktury Stronnictwa Narodowego (m.in. w Cotoniu i Gąsawie).

² Ks. Antoni Siudziński (1875-1939), administrator i proboszcz m.in. w Palędziu Kościelnym i Niestronnie. Zmarł 5 września 1939 r. i pochowany został na cmentarzu parafialnym w Niestronnie.

³ Marian Jarosław Szczerbiński – w okresie międzywojennym starosta żniński, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi za popularyzowanie przysposobienia wojskowego oraz kultury fizycznej i sportu, nadanym przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w dniu 7 listopada 1929 r.

⁴ Prawdopodobnie chodzi tu o Stefana Lisieckiego, dyrektora Banku Ludowego w Rogowie.

⁵ Związek Towarzystw Powstańców i Wojaków Ziem Zachodnich RP powołany został 7 kwietnia 1922 r. z inicjatywy Dowództwa Okręgu Korpusu VII w Poznaniu, które dostrzegało w byłych powstańcach i wojakach potencjalnych sprzymierzeńców dla obrony granicy zachodniej Państwa Polskiego. W jego szeregach mogli kontynuować swoją dotychczasową działalność członkowie rozwiązanego Towarzystwa Powstańców Wielkopolskich. Fundamentalnym założeniem Związku była deklaracja, że jest stowarzyszeniem bezpartyjnym i apolitycznym, jednakże rzeczywistość społeczno-polityczna okresu międzywojennego pod tym względem była zgoła odmienna. Członkami Związku mogli być „Polacy chrześcijanie” czci nieposzlakowanej, którzy brali udział z bronią w ręku w walkach o oswobodzenie Polski, zwłaszcza jej Ziem Zachodnich na przełomie lat 1918/1919. Wyróżniono 5 rodzajów członkostwa. Pierwszy rodzaj stanowili byli uczestnicy Powstania Wielkopolskiego (powstańcy zbrojni). Drugą grupę tworzyli tzw. powstańców zasługi, którzy czynnie lub biernie przyczynili się do oswobodzenia kraju. Trzeci rodzaj członkowstwa stanowili w.w. wojacy, czwartą członkowie honorowi, a piątą tzw. członkowie nadzwyczajni. Członkami honorowymi mogli być weterani z powstania 1863 r. i te osoby, które położyły szczególne zasługi dla sprawy narodowej lub dla rozwoju towarzystwa. Członkiem nadzwyczajnym mogła być młodzież przedpoborowa. Celem Związku było: pielęgnowanie pamięci poległych w powstaniu i w późniejszych walkach przy ustalaniu granic; pogłębianie idei państwowości polskiej i budzenie poczucia obowiązków obywatelskich, szczególnie wśród młodszego pokolenia; skupianie wszystkich obywateli danej miejscowości i okolicy, którzy brali bezpośredni lub pośredni udział w powstaniu oraz wszystkich wojaków, którzy bądź to ochotniczo, bądź też, na podstawie poboru służyli w wojsku; podtrzymywanie ducha solidarności i braterskości przez zgromadzenia, wykłady, odczyty, obchody świąt i rocznic narodowych; rozwijanie tężyzny cielesnej przez ćwiczenia wojskowe, mające na celu wychowanie fizyczne i wyszkolenie wojskowe, zgodnie z regulaminami - przepisami obowiązującymi w armii polskiej; podtrzymywanie wśród członków gotowości niesienia w razie potrzeby czynnej pomocy armii polskiej; udzielanie członkom pomocy moralnej i materialnej. W Żninie mieściła się siedziba Okręgu Pałuckiego Towarzystw Powstańców i Wojaków.
Szerzej: T. Salamon, Stowarzyszenia kombatanckie powstańców wielkopolskich w latach 1921-1939, [w]: Kronika Wielkopolski, Nr 4(17), 1978 r., s. 182-194; Księga Powstańców i Wojaków, Red. K. Ulatowski, Bydgoszcz 1925.

⁶ Jan Posłuszny – mistrz rzeźnicki z Gościeszyna

⁷ Właściwie – Bronisław Linette, syn Pantaleona i Antoniny, zd. Ogórkiewicz. Po wojnie pracował jako szofer-ogrodnik w Kowalewie. 11 marca 1945 r. brał ślub w kościele w Ryszewku z Franciszką Smaruj z Ryszewa, którego udzielał o. Roman Ruchaj – Pallotyn. Świadkami byli: Wacław Linette z Kowalewa i Walenty Wachowiak – kupiec z Poznania.

⁸ Właściwie Izbrandt – rybak z Lubcza