ryc 01Bronisław Echaust urodził się 10 marca 1834 r. w Józefinowie (pow. wyrzyski) w rodzinie Marcina Michała (1802-1864, ur. w Pszczewie) i Pauliny Antoniny (ur. 19 sierpnia 1817 r. w Kuligowie, z d. Echaust). Ojciec był synem Józefa (1749-1832) i Antoniny (1760-1840, z d. Magnuszewicz). Matka była córką Franciszka Ksawerego Echausta (ur. 1782 w Rybojadach) i Marianny Magdaleny (1784-1872, z d. Wittchen/Wittke).

Ojciec przyszłego ks. Bronisława poślubił córkę brata przyrodniego, Franciszka Ksawerego Echausta (ur. 1782 r.). Ze względu na stopień pokrewieństwa między przyszłymi małżonkami konieczna była dyspensa z Kurii Rzymskiej. Fakt ten potraktowany został przez niektórych członków rodziny jako swoisty mezalians, pamiętany przez kilka pokoleń, np. jego kuzyn ks. Kazimierz Echaust w badaniach genealogicznych nad rodem Echaustów o rodzicach stryja Bronisława umieścił tylko niewielką wzmiankę. Bronisław miał liczne rodzeństwo, pięć sióstr i jednego brata: Eugenię Franciszkę Witkowską (ur. w 1831 r.), Stefanię Antkowską (1836-1924), Leokadię Witkowską (1840-1870, ur. w Chomiąży Szlacheckiej), Melanię Echaust (ur. w 1848 r. w Chomiąży Szlacheckiej) i Władysława Echaust (1842-1917).

Echaustowie mają korzenie francuskie. Według rodzinnych przekazów ich ród wywodził się z południowej Francji. Po rzezi hugenotów (francuskich ewangelików reformowanych, potocznie zwanych kalwinistami) wyemigrowali na północ kraju, do Flandrii. Obecnie znaczna część ich potomków zamieszkuje Belgię. Echaustowie, z której wywodzą się przodkowie ks. Bronisława przybyli z Flandrii na Pomorze i byli początkowo wyznania ewangelickiego. W 1745 r. protoplasta tej linii zakupił majątek w Rybojadach (ob. pow. międzyrzecki?). Jego ojciec i pozostałe rodzeństwo pozostało w okolicach Rogoźna i otrzymali majątki z nadania Augusta II. Część ich potomków, która znalazła się na terenie obecnej Wielkopolski posługiwała się też zapisem swojego nazwiska „Echost” lub „Ejchost”.

Przodkowie Bronisława byli pochodzenia szlacheckiego i posługiwali się herbem Leliwa. Zarządzali i dzierżawili majątki ziemskie. Byli osobami dobrze wykształconymi, biegle władający językami obcymi. Ojciec Bronisława dzierżawił majątek w Chomiąży Szlacheckiej, która w tym czasie była we władaniu rodziny Sulrzyckich. Dziadek zarządzał majątkami u Szołdrskich, należących do tzw. klucza pszczewskiego (ob. pow. międzyrzecki). Dziadek był też tłumaczem przysięgłym.

Bronisław Echaust ukończył gimnazjum (Königliche Gymnasium) w Trzemesznie. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości edukację kontynuował w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu i Gnieźnie. W czerwcu 1859 r. przyjął święcenia kapłańskie. Zanim objął parafię w Ryszewku sprawował działalność duszpasterską w trzech innych parafiach. Po wyświęceniu został wikariuszem w Szubinie (1859-1865). Potem krótko był administratorem parafii weneckiej (1865-1866), by następnie trafić do Żernik. Z tamtejszą parafią związany był przez prawie 30 lat, najpierw w roli administratora, a później proboszcza. Z dużym poświęceniem wypełniał swoje powołanie duszpasterskie, ale też angażował się w życie lokalnej społeczności, umacniając jej postawy narodowo-patriotyczne. Do Żernik trafił w czasie gdy utraciły one prawa miejskie w wyniku spadku liczby mieszkańców (epidemia cholery, emigracja zarobkowa w głąb Rzeszy i do Ameryki).

Po przybyciu do Żernik zaczął prowadzić kronikę, która stanowi dziś cenne źródło wiedzy historycznej. Pozostaje ona nadal w posiadaniu miejscowej parafii, zaś jej autor zapisał się w pamięci potomnych jako żernicki kronikarz XIX wieku. Szkoda, że następcy ks. Bronisława nie podjęli się trudu by kontynuować zapisy w kronice żernickiej.

We wrześniu 1877 r. ks. B. Echaust odbył pielgrzymkę do Gietrzwałdu, z której zamieścił obszerną relację na łamach „Kuriera Poznańskiego”. W 1886 r. zmarła jego matka, która po śmierci męża pozostawała na plebani żernickiej pod opieką syna Bronisława. Na jej pogrzeb przybyło ok. 20 księży. Epitafium Pauliny Echaust zachowało się do dziś na ścianie kościoła w Żernikach. Ojciec ks. Bronisława zmarł wcześniej, bo 21 kwietnia 1864 r. w Chomiąży Szlacheckiej, i tam został pochowany.

Oprócz kierowania parafią Żernicką ks. B. Echaust przez wiele lat pełnił zaszczytną funkcję Dziekana Rogowskiego. W 1892 r. współtworzył Towarzystwo św. Wojciecha w Żernikach. W czerwcu 1894 r. był członkiem komitetu organizacyjnego II Walnego Wiecu Polsko-Katolickiego na zabór pruski, który miał miejsce w Poznaniu.

W 1898 r., mając już 64 lata, przejął parafię Ryszewko z rąk ks. Marcelego Gantkowskiego. Jak wspominają jego krewni, choć był „zmęczonym i chorym człowiekiem”, swoje obowiązki duszpasterskie i administracyjne starał się wykonywać odpowiedzialnie. Rok po objęciu parafii Ryszewko mianowany został sędzią prosynodalnym Generalnego Konsystorza Gnieźnieńskiego. W 1901 r. obdarzony został godnością kanonika kolegiaty kruszwickiej.

Do Ryszewka z Żernik wraz z ks. B. Echaustem przybył też Andrzej Witt (1863-1950), zasłużony organista, o czym przypomina inskrypcja na nowym nagrobku w miejscu jego pochówku („Chwalił Boga śpiewem i grą, organista w Ryszewku 1898-1950”), ufundowanym po 2000 r. przez jego krewnych.

W okresie sprawowania urzędu proboszcza w Ryszewku ks. B. Echaust doraźnie administrował pobliskimi parafiami: Świątkowo (1894, 1901, z prawem zamieszkania) i Gościeszyn (1906). W 1907 r. z jego inicjatywy wzniesiony został nowy dom dzierżawcy probostwa w miejsce walącej się chałupy krytej strzechą i usytuowanej szczytem do drogi. Przy okazji tej inwestycji proboszcz podjął decyzję o wybudowaniu obok kościoła tzw. domu katolickiego, który do wybuchu II wojny światowej służył jako miejsce spotkań parafian, m.in. członków prężnie działającego miejscowego kółka rolniczego czy Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej „Turka”. Zabudowania probostwa przetrwały do obecnych czasów i po 1989 r. znowu są we władaniu parafii.

22 kwietnia 1916 r., w Wielką Sobotę, w wyniku zapłonu sadzy w kominie wędzarni spłonęła niemal doszczętnie plebania, zaś sędziwy proboszcz według ustnych przekazów zdołał uratować się „w samej koszuli”. Odbudowa plebani ciągnęła się latami. Ksiądz Bronisław przez pewien czas pomieszkiwał po sąsiedzku na plebani gościeszyńskiej. Później przejął na swoje potrzeby dom dzierżawcy probostwa.

1 sierpnia 1917 r. zmarł w Ryszewku jedyny brat ks. Bronisława, Władysław, w wieku 75 lat. Pochowany został na miejscowym cmentarzu. Miejsce jego pochówku na początku lat 80. XX wieku było jeszcze oznaczone, ale później jako zapomniane i zaniedbane zostało bezpowrotnie zrównane. Brat „plebana ryszewskiego” nie założył rodziny i z tego powodu w rodzinnych przekazach na jego temat zachowało się niewiele wiadomości.

Wiosną 1919 r. ks. B. Echaust czynił przygotowywania do diamentowego jubileuszu kapłaństwa, który miał się odbyć 29 czerwca. Nie dane było mu świętować. Zmarł nagle 2 czerwca 1919 r., zaś świadectwem niedoszłego jubileuszu 60-lecia święceń kapłańskich pozostaje okolicznościowy obrazek przechowywany w rodzinnym zbiorze pamiątek.

Ksiądz Bronisław Echaust pochowany został na cmentarzu przykościelnym w Ryszewku, obok swojego poprzednika, ks. dr. Jana Arkadiusza Chryzostoma Pankowskiego. Zmarły duchowny obowiązki administratora i proboszcza sprawował przez 21 lat. Uroczystości pogrzebowe miały miejsce 5 czerwca od godz. 10.00. Ich organizacją zajęli się Franciszek Budny – przewodniczący Dozoru Kościelnego (ob. rada parafialna) i A. Wrzesiński – przewodniczący Reprezentantów Kościoła. Wdzięczni parafianie krótko po pogrzebie ufundowali swojemu proboszczowi nagrobek z szarego piaskowca. Miejsce jego pochówku, podobnie jak dwóch innych proboszczów, pozostaje do dziś zadbane przez parafian.

Przez rodzinę ks. Bronisław Echaust zapamiętany został jako „wspaniały człowiek, kaznodzieja, bardzo oddany ludziom, patriota”. Cała jego aktywność duszpasterska poświęcona była Pałukom (prawie 60 lat), z czego 21 lat jako „pleban ryszewski”.

Z jego najbliższej rodziny wywodzi się jeszcze trzech innych duchownych: wspomniany wyżej ks. Kazimierz Echaust (1871-1941), ks. Julian Ignacy Józef Echaust (1839-1909) – kuzyn ks. Bronisława, m.in. kanonik metropolitalny w Poznaniu, radca konsystorski, wikariusz generalny i oficjał poznański; i ks. Andrzej Echaust (1918-1982) – bratanek ks. K. Echausta.

Ryszard Wojciech Pawlicki

Składam serdeczne podziękowania Pani Halinie Echaust z Sierakowa za udostępnienie materiałów źródłowych i udzieloną pomoc w napisaniu biogramu ks. Bronisława Echausta.

Źródła: Album Duchowieństwa Archidyecezyi gnieźnieńskiej i poznańskiej ofiarowane Ks. Kardynałowi Ledóchowskiemu w chwili rozstania, Poznań 1886; B. Echaust, Objawienia Najśw. Panny z okazyi poświęcenia statuy w Gietrzwałdzie, „Kurier Poznański”, R. 6, 1877, nr 215, s. 3; H. Echaust, E. Echaust, Kapłan, historyk, społecznik. Księża w naszej rodziny, „Rocznik Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego „Gniazdo”, 2012, s. 76-82; „Kronika parafii pw. Najświętszej Marii Magdaleny w Ryszewku”, rps.; „Kronika przy Kościele Żernickim założona przez Xieza Bronisł. Echausta, Plebana w roku 1877”, rps.; U. Rajsner, D. Robakowska, W Głowacka, Miasto i wieś Żerniki, Żnin, 2002, s. 22-24; relacje H. Echaust z 5 czerwca, 23 lipca i 1 sierpnia 2020 r. w zbiorach autora; https://www.geni.com/people/Paulina-Antonina-Echaust-Echaust/6000000078251910984 [dostęp 30.07.2020].