Tej wsi już nie ma...
Wilki
Wilki powstały 7 km na południe od Pisza na prawie magdeburskim. Należały do jednej z najstarszych wsi w naszym regionie. W 1445 r. bracia Jan, Michel, Stenzel Wolf (vel Wilkowie) otrzymali przywilej lokacyjny. Nad dawnym korytem Pisy powstał majątek służebny Wilken lub Wilky. Nazwa majątku jest pochodzenia polskiego, od nazwiska jego założycieli przybyłych tu zapewne z północnego Mazowsza. W materiałach źródłowych brak jest informacji o Wolfach - Wilkach i ich majątku. Dopiero w 1533 r. pojawiają się dalsze wzmianki dotyczące historii wsi. We wspomnianym roku starosta piski (dosłownie Amtshauptmann) Friedrich zu Heydeck pomógł Sulimom w wymianie 7 1/2 włóki 12 1/2 morgi gruntów. Sulimowie (w innym miejscu Sulimmen) nabyli je i następnie odstąpi trzem członkom rodziny (Wojtek, Mateus, Paul). Po śmierci Friedricha zu Heydecka pełniący obowiązki starosty Heinrich Krösten potwierdził formalnie tę posiadłość ,,nad rzeką Pisą" na prawie magdeburskim. Kolejna wzmianka pochodzi z ,,Piskiego Spisu Mieszkańców i Miejscowości" z 1540 r., w którym wnosi się, aby w miejsce nazwy Wilken używać Pissewoda lub Pissawoda, jakoże tak nazywana jest przez wolnych, gospodarzy, Mathesa Solymmę. Inną część Wików, tzw. Wolfwerder (Wilczy Ostrów - jego położenie i nazwa wskazuje, że należał do wsi Wilki), książe Albrecht rozdał w formie przywilejów część tych gruntów, a inne zostały przekazane książęcemu urzędnikowi z Orzysza - Krispinowi von Blumensteinowi, z których powstał majątek Borki. W kościelnym spisie miejscowości starostwa piskiego z przełomu lat 1579/1581 nazwa Pissewoda znowu znika i pojawia się stara nazwa: Wilky, wieś wolna z dziesięcioma włókami w parafii piskiej. Zaś w 1786 r. Goldbeck wymienia Wilken, chełmińską wieś z sześcioma dymami.
Pod koniec października 1579 r. biskup pomezański D. Johannes Wigand przeprowadził wizytację parafii piskiej. W protokole powizytacyjnym odnotowano, że Wilky to wieś wolna, o powierzchni 10 włók, zamieszkała przez 5 wolnych chłopów. W 1895 r. powierzchnia wsi wynosiła 304 ha, natomiast 35 lat później - 305 ha. Na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku liczba mieszkańców wynosiła odpowiednio: 1867 r. - 129, 1871 r. - 152, 1895 r. - 185, 1925 r. - 241, 1939 r. - 179.
Duży wpływ na rozwój wsi miało wybudowanie w 1908 r. linii kolejowej Pisz - Dłutowo (do dawnej granicy państwowej). W Wilkach w pobliżu trasy kolejowej powstał tartak, którego właścicielem był Isidor Laser. Powstały zakład pracy dawał nowe miejsca pracy. Tartak posiadał własną bocznicę kolejową, jakkolwiek nie było tu stacji.
Stara szkoła znajdowała się w centrum wsi i w okresie międzywojennym pełniła funkcję mieszkaniową. Nową szkołę wybudowano zdala od wsi, tuż obok szosy Pisz - Kolno. Zapewne powstała na początku obecnego stulecia. W 1935 r. pracował 1 nauczyciel - Flore, zaś uczęszczało do niej 57 uczniów. Wcześniej w tutejszej szkole pracował nauczyciel Meya. Do tutejszego obwodu szkolnego należały: Wilki, Szparki, leśniczówka Białobrzegi (niem. Bialibrzegi, Birkenbruch). W 1945 r. szkoła wraz ze wsią została rozebrana przez szabrowników. W okresie międzywojennym wieś należała do gminy Kałęczyn. W 1938 r. nastąpiła zmiana nazwy urzędowej wsi na Wilkenhof.
Na przełomie lat 1944/1945 wieś składała się z 30 siedlisk, których właścicielami byli: Wilhelm Pissowotzki, Isidor Laser, August Trojan, Wilhelm Jeger, Ewald Sparka, Otto Losch, Adam Synofzik I, Gustav Korth, Rudolf Gratzik, Paul Hempel, Maria Ollech, August Strysio, Johann Trojan, Adam Synofzik II, Pissowotzki Adolf, szkoła, Berta Kschonek, mieszkania pracowników tartaku, Ottilie Cwalinna, Johann Zielinski, A. Kschonek, Anna Tarasch, Gustav Losch, Emilie Rohmann (stara szkoła), Ewald Trojan, Ernst Losch, Auguste Nisch, Otto Chrzan.
Na północnym skaraju wsi pomiędzy szosą w kierunku na Borki a tartakiem znajdował się duży plac sportowy. W protokołach Starosty Powiatowego Piskiego z końca 1945 r. występuje stwierdzenie, że w Wilkach nie ma nikogo, co nie przeszkadzało ówczesnym decydentom by wieś formalnie włączyć do gminy Kocioł Duży.
Obecnie śladów materialnych po dawnej wsi jest niewiele. W dalszym ciągu w różnych miejscach widoczne są fundamenty budynków i piwnice. Na wiejskim cmentarzu leżącym pośrodku dawnej osady warto odnotować 2 groby o znaczeniu historycznym - 2 mogiły wojenne z 1915 r. Na północnym skraju dawnej wsi występuje dorodny starodrzew liściasty (lipy, jesiony i 1 okaz dębu). Od wielu lat w Wilkach znajduje się pasieka.
Ryszard Wojciech Pawlicki
