Tej wsi już nie ma...

Falęcin

   Falęcin powstał 15 km na wschód od Pisza w ramach planowej akcji osadniczej, wznowionej po 1466 r. W prokuratorii piskiej powstało wtedy 7 wsi i 15 majątków służebnych. Pochodzenie nazwy wsi jest dziś trudne do ustalenia. Majątek, jaki tu powstał, mógł przyjąć nazwę od ,,Valens - Valenz - Valentin", czyli od imienia jego założyciela lub późniejszego właściciela.
   Falęcin założono przed 1484 r. Przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim wydano 1515 r. dla braci Macieja i Jana ze Szkód, w którym obszar wsi określono na 13 włók. Właściciele majątku zobowiązani byli na wypadek wojny do wystawienia 1 służby. Falęcin, podobnie jak inne wsie czynszowe i majątki rycerskie, powstał drogą karczunku wzdłuż wcześniej wytyczonej drogi. Z czasem właściciele Falęcina otrzymali zapewne prawo połowu ryb na pobliskim jeziorze Roś na własny użytek.
   W dokumencie z 1540 r. będącym spisem miejscowości i ludności w rejonie piskim omawiana osada nosi nazwę ,,Valenczken" i liczy 6 wolnych. Nie znane są ich nazwiska.
   W okresie od 24 października do 3 listopada 1579 r. biskup pomezański D. Johannes Wigand przeprowadził wizytacje parafii w rejonie piskim. W protokole powizytacyjnym zapisano m.in.: ,,Falentzino, wolna wieś (5 włók): 6 wolnych, 4 zagrodników" (parafia piska); zaś: ,,Klein Falentzino (Falęcinek w parafii drygalskiej - przyt. wł.), wieś czynszowa (18 włók), zajęta przez 6 chłopów (z tego 2 włóki sołtysa)". Z obu dokumentów wynika, że nastąpiła zmiana charakteru tego dotychczas majątku służebnego. Osada stała się bowiem wolną wsią (Freidorf) należącą głównie do tzw. wolnych (Freie).
   W 1895 r. powierzchnia wsi wynosiła 384 ha. Na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku liczba mieszkańców wsi stopniowo wzrastała i wynosiła odpowiednio: w 1867 r. - 71, w 1871 r. - 85, 1895 r. - 101, 1939 r. - 127. W 1932 r. nastąpiła zmiana dotyczasowej nazwy urzędowej wsi z Gross Valenzinnen (na niektórych mapach z początku naszego stulecia spotyka się również nazwę Gross Wallenzinnen) na Valenzinnen. Wtedy też do wsi przyłączony został wspomniany wcześniej przysiółek Falęcinek (Klein Valenzinnen), stanowiący w przeszłości oddzielną osadę w odległości około 1,5 km na północny wschód.
   Przed drugą wojną światową Falęcin był typową osadą puszczańską, leżącą na skraju orzyskiego poligonu. Na początku lat czterdziestych wieś składała się z 23 siedlisk, z czego 3 należały do administracji leśnej (2 leśniczówki, 1 budynek zamieszkały przez rodziny robotników leśnych). Lista właścicieli owych siedlisk z przełomu lat 1944/45 przedstawia się następująco: Hermann Gieth, Marie Greinus, Johann Jankowski, Walter Schuchna, Henriette Joswig, Wilhelm Mazkowski, Adolf Waraszik, Michael Koszianka, Karl Masiul, Rudolf Brosio (właściciel tartaku), Fritz Masiul, Pauline Koslowski, Otto Hartmann, Karl Posega, Paul Anbau, Willi Dubeiko, Martin Dudda, Adolf Nippa, Johann Jakubowski. Z spisu tego wynika, że wielu mieszkańców wsi nosiło mazowieckie (mazurskie) nazwiska, gdyż byli potomkami osadników przybyłych na te tereny z północnego Mazowsza.
   Szkoły w Falęcinie nie było. Dzieci uczęszczały do szkoły jednoklasowej w Rudzie, w której nauczycielem był Oelke (wcześniej Eichler).
   Około 4 km na północny wschód znajdowała się leśniczówka Falęcin, położona pośród rozległych lasów drygalskich, na skraju orzyskiego poligonu. Zabudowania leśniczówki wzniesiono z czerwonej cegły zapewne na początku obecnego stulecia, które były podobne do wielu innych leśniczówek na terenie Puszczy Piskiej. W latach trzydziestych i czterdziestych leśnictwem Falęcin kierował leśniczy Hans Sodeikat. Od 1938 r. gospodarstwo leśniczówki znacznie rozbudowano. Do leśnictwa Falęcin należało 14 ha gruntów ornych, łąk i pastwisk. Oprócz majątku trwałego w skład gospodarstwa wchodziły zazwyczaj: 2 konie, 1 źrebię, 5 krów wraz z pewną ilością cieląt i wiele świń oraz drobiu (indyki, gęsi, kury). W okresie wojny do leśniczówki na przymusowe roboty zostali skierowani: francuski jeniec wojenny - Eugene Besse z Igney/Vosges i Ukrainka - Melania Wolkowa z Budy koło Charkowa. Oboje w krótkim czasie nauczyli się języka niemieckiego. Do 1943 r. wszyscy francuscy jeńcy wojenni każdego wieczora musieli powracać do obozu we wsi. Później Francuzowi pracującemu w leśniczówce pozwolono pozostać w niej na stałe, jednak okno jego pokoju miało być zakratowane. Pod koniec wojny z Orzysza do ochrony leśniczówki skierowano żołnierza. W tym okresie istniało realne zagrożenie z powodu wrogiego desantu spadochronowego w okolicznych lasach, stąd podjęto wspomniane środki zaradcze. Żołnierz ochraniający leśniczówkę był zmieniany co 4 tygodnie. Ponadto przebywało tu kilka osób ewakuowanych z Zagłębia Ruhry.
   19 stycznia 1945 r. przyszedł rozkaz ewakuacji, podczas której Francuz koło Kętrzyna wpadł w ręce Rosjan. Został osadzony w obozie. Następnie przez Krym, Morze Czarne i Morze Śródziemne powrócił szczęśliwie do Francji. Natomiast Ukrainka trafiła do majątku koło Olecka, jednak co się z nią stało później, nie wiadomo.
   Druga leśniczówka, która administracyjnie należała do omawianej wsi, znajdowała się w obrębie poligonu orzyskiego, około 1 km na północny zachód. Było to leśnictwo wojskowe o nazwie Wólka (dosłownie: Heeres-Revierfoersterei Wolka), którym kierował leśniczy Konrad Grünhoff.
   W 1945 r. Falęcin szczęśliwie przetrwał przejście frontu. Według Sprawozdań Starosty Powiatowego Piskiego z października 1945 r. w Falęcinie (tu wieś nosi nazwę Walencin) znajdowało się ogółem 16 niezniszczonych gospodarstw, z czego 15 należało do Niemców, a 1 do Mazura. Ponadto 1 gospodarstwo uległo zniszczeniu. Wieś zamieszkiwało 58 Niemców i 1 Mazur. Napływowej ludności polskiej w tym czasie nie było. Obszar wsi ogółem liczył 191,75 ha, z czego grunty orne stanowiły 92,20 ha, łąki - 21 ha, pastwiska - 32 ha, lasy - 34,25 ha, grunty do wykorzystania - 12,30 ha. Do zagospodarowania pozostawał jeszcze tzw. majątek gromadzki, na który składały się szopa strażacka (zapewne remiza) oraz tartak z budynkiem mieszkalnym. Dokument ten wymienia również majątek (duże gospodarstwo?) należący wcześniej do Johanna Jakubowskiego. Wieś została przyłączona do gminy Drygały. Wkrótce Falęcin przestał istnieć, gdyż jego obszar włączono do poligonu orzyskiego, który w tym czasie znacznie powiększono. Ofiarą rozbudowy poligonu padły inne miejscowości, m.in.: Bielice, Dupki (Lipowskie), Osranki (Głąbowskie). Ostateczna likwidacja wsi nastąpiła około 1947 r. Mieszkańcy Falęcina zostali wysiedleni do innych miejscowości. Zabudowania wsi, w tym obu leśniczówek, zostały zburzone.

Ryszard Wojciech Pawlicki


Powrót